TASAWUF AL-GHAZALI: ANTARA SPIRITUALITAS DAN FORMALISME HUKUM ISLAM

Ghozi Mubarok

Abstract


Al-Ghazali merupakan salah satu figur paling penting dalam sejarah tasawuf Islam. Hal itu disebabkan bukan hanya oleh melimpahnya karya al-Ghazali dalam bidang tasawuf, tetapi juga oleh posisinya yang unik di tengah-tengah proses tarik menarik antara wilayah spiritual dan yurisprudensial dalam Islam. Tulisan ini mencoba, pertama-tama, menentukan di mana posisi al-Ghazali di antara dua wilayah tersebut untuk kemudian, pada akhirnya, memberikan penilaian apakah tasawuf al-Ghazali termasuk ke dalam jenis tasawuf Sunnî atau Falsafî. Melalui analisis terhadap karya-karya al-Ghazali sendiri, tulisan ini kemudian menghasilkan beberapa kesimpulan. Pertama, al-Ghazali sebetulnya konsisten dalam pendiriannya tentang tasawuf sebagai laku spiritual yang tidak boleh bertentangan dengan, namun sekaligus berada pada level yang lebih tinggi daripada, ketaatan lahiriah dan formal terhadap syari’at. Konsistensi itu kadang-kadang menempatkannya pada posisi yang dilematis sehingga boleh dibilang bahwa, dalam perspektif yang menyeluruh, al-Ghazali tidak sepenuhnya sukses menjembatani ketegangan di antara wilayah spiritual dan yurisprudensial dalam Islam itu. Kedua, karena al-Ghazali terlihat membidik dua audiens yang berbeda dalam karya-karyanya, maka model tasawuf al-Ghazali tidak bisa dikategorikan secara sederhana sebagai model tasawuf sunnî yang sepenuhnya non-falsafî.

Keywords


Tasawuf, Al-Ghazali, Formalisme Hukum Islam

References


’Afifi, Abu al-’Alâ. “Atsar al-Ghazâlî fî Tawjîh al-Hayâh al-’Aqliyyah wa al-Rûhiyyah fî al-Islâm”, dalam Abû Hâmid al-Ghazâlî fî al-Dzikrâ al-Mi`awiyyah al-Tâsi’ah li Mîlâdihî (Damaskus: al-Majlis al-A’lâ li Ri’âyah al-Funûn wa al-Âdâb wa al-’Ulûm al-Ijtimâ’iyyah, 1961).

’Arjun, Muhammad Shadiq. “Miftâh Syakhshiyyah al-Ghazâlî: Hal Syakka Hujjah al-Islâm?”, dalam Zaki Najib Mahmud [ed.]. Abû Hâmid al-Ghazâlî fî al-Dzikrâ al-Mi`awiyyah al-Tâsi’ah li Mîlâdihî.

Abdullah, M. Amin. The Idea of Universality of Ethical Norms in Ghazali and Immanuel Kant (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfi, 1992).

Abu-Sway, Mustafa Mahmoud. Al-Ghazali’s “Spiritual Crisis” Reconsidered (artikel tanpa sumber).

Ahmad, Abdul Fattah Muhammad Sayyid. Al-Tashawwuf bayna al-Ghazâlî wa Ibn Taymiyah (tt.: Dâr al-Wafâ`, 2000).

Arberry, A.J.. “Al-Djunayd”, dalam The Encyclopaedia of Islam, WebCD Edition.

Arnaldez, R.. “Al-Muh}a>sibi>”, dalam The Encyclopaedia of Islam, WebCD Edition.

Badawi, Abdurrahman. Mu`allafât al-Ghazâlî (Kuwait: Wakâlah al-Mathbû’ât, cet.2, 1977).

Brown, Jonathan AC. “The Last Days of al-Ghazzali and the Tripartite Division of the Sufi World: Abu Hamid al-Ghazzali’s Letter to the Seljuq Vizier and Commentary”, dalam The Muslim World, Vol. 96, Januari 2006.

Chittick, William C.. “Sufism: Sufi Thought and Practice” dalam John L. Esposito (ed.), The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, Vol. IV (New York: Oxford University Press, 1995).

Al-Dzahabi, Al-Ittijâhât al-Munharifah fî Tafsîr al-Qur`ân al-Karîm: Dawâfi‘uhâ wa Daf‘uhâ (ttp.: Dâr al-I‘tishâm, cet. 2, 1978).

Al-Fanadi, Muhammad Tsabit. “Min Falsafah al-Dîn ’inda al-Ghazâlî”, dalam Zaki Najib Mahmud [ed.]. Abû Hâmid al-Ghazâlî fî al-Dzikrâ al-Mi`awiyyah al-Tâsi’ah li Mîlâdihî.

Gardener, W.R.W.. “Al-Ghazali as Sufi”, dalam The Moslem World (edisi dantahun penerbitan tidak diketahui).

Al-Ghazali. Ihyâ ` Ulûm al-Dîn (Beirut: Dâr al-Kutub al-’Ilmiyyah, cet.3, 2002).

----------. Al-Maqshad al-Asnâ fî Syarh Ma’ânî Asmâ` Allâh al-Husnâ (Beirut: Dâr al-Masyriq, 1971).

----------. Mukhtashar Ihyâ ` Ulûm al-Dîn (Jakarta: Dar al-Kutub al-Islamiyah, 2004)

----------. Al-Munqidz min al-Dhalâl wa al-Mûshil ilâ Dzî al-’Izzah wa al-Jalâ (Beirut: Dâr al-Andalus, cet. 7, 1967).

Greenland, Peter. The Spirituality of Abu Hamid al-Ghazali (1058-1111 CE): An Examination of al-hazali’s writing and teaching and its relevance for the Islamic Community in the contemporary world (tesis tidak diterbitkan, The School of Cultural Studies, University of Southampton, 2000).

Hilmi, Mushthafa. Ibn Taymiyah wa al-Tashawwuf (Iskandariah: Dâr al-Kutub, cet. 2, 1982).

Ibn Taymiyah. Naqdh al-Manthiq (Kairo: Mathba’ah al-Sunnah al-Muhammadiyyah, 1951)

Massignon, Louis. “Abu> T{a>lib”, dalam The Encyclopaedia of Islam, WebCD Edition.

Nakamura, Kojiro. An Approach to Ghazali’s Conversion (paper dalam Kongres ke-15 International Association for the History of Religions, Sydney, 18-23 Agustus 1985).

----------. “Makki> and Ghaza>li> on Mystical Practices”, dalam Orient, vol. xx, 1984

Qardhawi, Yusuf. Al-Ghazâlî bayna Mâdihîhi wa Nâqidîhi (Beirut: Mu`assasah al-Risâlah, cet. 4, 1994).

Qaribullah, Hasan al-Fatih. Dawr al-Ghazâlî fî al-Fikr (Kairo: Mathba’ah al- Amânah, 1978).

al-Qushayyir, Ahmad ibn ’Abd al-’Aziz. ’Aqîdah al-Shûfiyyah Wahdah al-Wujûd al-Khafiyyah (Riyadh: Maktabah al-Rusyd, 2003).

Shaliba, Jamil, dan Kamil ’Ayyad. “Âtsâr al-Ghazâlî”, dalam al-Ghazali. Al-Munqidz min al-Dhalâl.

Sherif, Mohamed Ahmed. Ghazali’s Theory of Virtue (New York: StateUniversity of New York Press, 1975)

Smith, Margaret. Al-Ghazali The Mystic (Lahore: Hijra International Publishers, 1983)

Syamsun Ni’am. Corak Tasawuf al-Ghazali dan Pengaruhnya (artikel dalam www.darussholah.com).

Al-Taftazani, Abu al-Wafa al-Ghunaymi. Madkhal ilâ al-Tashawwuf al-Islâmî (Kairo: Dâr al-Tsaqâfah, cet. 3, 1979).

Watt, W. Montgomery. “Al-Ghaz?l?”, dalam C.E. Bosworth, dkk. [ed.], The Encyclopaedia of Islam, WebCD Edition (Leiden: Brill Academic Publishers, 2003).

----------. Muslim Intellectual: Study of al-Ghazali (Edinburgh: Edinburgh University Press, 1963).


Full Text: PDF

DOI: 10.28944/reflektika.v8i2.138

Refbacks

  • There are currently no refbacks.